“Türkiye
Devleti’nin karşısında bulunduğu güç ve önemli iç ve dış işlerini kolaylıkla
sonuçlandırabilmesi için çok güçlü ve Meclis’in tam güvenini kazanmış bir
bakanlar kuruluna kesin gereksinim bulunduğu kanaatindeyiz. Bunun için, Yüksek
meclis’in her bakımdan güvenine ve yardımına dayanan bir bakanlar kurulunun
kurulmasına hizmet etmek amacıyla çekildiğimizi üstün saygılarla bilginize
sunarız efendim”
Bu yazı 27 Eylül 1923 Cumartesi günü Parti
Genel Başkanlığı aracıyla Meclis Başkanlığına sunulan Bakanlar Kurulu’nun çekilme yazısıdır.
Olaylar bu noktaya gelirken, Mustafa Kemal,
Meclis’te ‘’ gizli ve muhalif ,bir grup bulunduğunu sezmiş , Meclis
çalışmalarında duyguların hakim olduğunu ‘’ görmüştür. Atatürk’e göre ;iktidar
tutkusu olan bu grubu Hükümet kurmakla büsbütün serbest bırakmak
gerekmektedir.25 Ekim 1923 günü yapılan toplantıda mevcut Hükümetin çekilerek ,
Meclisi aldatmaya çalışan ve iktidar hırsına bürünmüş bu gurubun, Hükümet
kurmasına olanak sağlanması ,Hükümet kurmayı başarabilmesi halinde de , yönetim biçimini ve yönetimdeki
becerisinin bir süre izlenmesine karar verilmiştir. Kurulacak Hükümet ülkeyi
yönetmede sapma ya da güçsüzlük gösterirse ,bunu Meclis’ de açıklayarak soruna köklü bir çözüm
bulunması düşünülmüştür.
Meclis’te görüşmeler 28 Ekim günü geç
vakitlere kadar sürmüş, ancak soruna bir çözüm bulunamamıştı. Hiçbir grup
Meclis’e kabul olunabilecek ve kamuoyunca iyi karşılanacak adları içeren bir
liste saptayamamıştı.
Çankaya’ya gitmek üzere Meclis’ten ayrılan
Mustafa Kemal , İsmet Paşa ile Kazım Paşa’ya ve Fethi Beye birlikte Çankaya’ya gelmelerini söyler. Kendisi ile
görüşmek üzere Ankara’ da bulunan ve
Meclis koridorlarında beklemekte olan Kemalettin Sami ve Halit Paşalarında
yemeğe çağrılmalarını Milli Savunma Bakanı Kazım Paşa’dan ister. Çankaya’ya
varıldığında beklemekte olan Rize Milletvekili Fuat ve Afyon Milletvekili Ruşen
Eşref Bey’leri de yemeğe davet eden Mustafa Kemal , Meclis ‘teki karışıklığı
giderir.
‘’Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz’’
Öneri
benimsenmiştir. Yemeğin bitiminden sonra izlenecek yöntem saptanır ve
misafirler dağılırlar. Yalnız İsmet Paşa kalır Çankaya’da. Birlikte bir yasa
tasarısı hazırlarlar.
29 Ekim 1923 de gün boyu süren Meclis tartışmaları sonunda Anayasa değişiklik
tasarısı kabul edilmiştir.
Bunları Cumhuriyetin ilanın 95. Yılında
şunun için yazdım. O günkü Mecliste, O, faşist olmakla suçlanan insanlar,
Mecliste gün boyu tarışmışlardır.
Cumhuriyeti kuranlar, aynı hedefe yönelmiş
bir büyük dehanın önderliğinde bir kadro harekatıdır.
O gün Meclisteki özgürlük, serbest tartışma
ortamı bugün var diyebilir miyiz. Bugün partilerin olaylara yaklaşımı Genel
başkanlarının iki dudağının arasından çıkanla sınırlıdır.
Bu Cumhuriyeti bize
armağan edenlerin ruhları şad olsun. Manevi huzurlarında saygıyla eğilmek, Ne mutlu Türk’üm diyebilene, diye haykırmak bir vicdan borcudur. 